Ergenlik dönemi ya da sonrasında (genç yetişkinlik) başlar. Değişik koşullar altında ortaya çıkan, toplumsal ketlenmenin, yetersizlik duygularının ve eleştiriye aşırı duyarlılığın süreklilik gösterdiği bir davranış biçimidir. . .
Bu kişiler, eleştirilecek, beğenilmeyecek ya da dışlanacak olma korkusuyla çok fazla kişiler arası ilişkiler gerektiren meslek etkinliklerinden ya da okul etkinliklerinden kaçınırlar. İşlerinde yükselme önerilerini, yeni sorumluluklar ve iş arkadaşlarından eleştiri alma sonucunu getirebileceği için geri çevirirebilirler. Sevileceklerinden, eleştirilmeden kabul edileceklerinden emin olmadan yeni arkadaşlıklar kurmaktan kaçınırlar. Tersi kanıtlanmadıkça diğer insanları reddedici ve eleştirici olarak kabul ederler. Destekleyici ve ilişkileri besleyici yanlarını tekrar tekrar görmedikçe grup etkinliklerine katılmazlar. Kişiler arası yakınlık kurmak bu insanlar için zordur. Tutukluk gösterir ve kendileri hakkında alay edileceği, küçük düşecekleri kaygısı ile yakınlaşma, dostluk kurmaya ilişkin duygularını kendilerine saklarlar. Bu kişiler toplumsal durumlarda eleştirilecekleri ve dışlanacakları konusu üzerinde aşırı düşündükleri için, bu tür tepkileri sezme yetileri çok düşüktür. Hafifi bir eleştiride hemen yaralanmış hissederler. Utangaç, sessiz, görünür - görünmez olma eğilimleri vardır. Kendilerine yönelik bir ilginin aşağılayıcı ve dışlayıcı olabileceğinden korkarlar. Hiçbir şey söylemeden durabilirler, çünkü başkaları bunu "yanlış" değerlendirebilir kaygıları vardır. Alay konusu olduklarını düşündüren gizli ipuçlarına çok sert tepki verirler. Topluma etkin bir birey olarak katılma özlemleri vardır. Yetersiz hissetme ve benlik saygılarının düşük olması katılımlarını engeller. Toplumsal yönden yetersiz, beceriksiz, albenisi olmayan, kişisel çekicilikleri ile ilgili kaygılı ve başkalarından aşağıda hissederler. Sıradan durumlarda karşılaşacakları tehlikeleri abartırlar. Güvenli ve kesinlik taşıyan ortamlara duydukları ihtiyaç sınırlı bir yaşamları olması sonucunu doğurur. Bu kişiler uygun bir giyeceği olmadığını düşünerek bir iş görüşmesini iptal edebilirler. Sıradışı somatik belirtiler (kansızlık, yan ağrısı, aşırı üşüme v. s. gibi) ya da diğer sorunları bahane ederek mahçup olma, utanma kaygısı ile yeni etkinliklerden kaçınırlar. İlişkiye girdikleri insanların davranışlarını ve ifadelerini tetikte kalarak değerlendirmeye çalışırlar. Korkulu, gergin, yavaş davranışları gülünç duruma düşme ve alay edilmelerine ya da yazgı çağırarak kendileri ile ilgili kaygılarının, doğrulanmasına neden olur. Eleştiriye yüzleri kızararak ya da ağlayarak tepki verme endişeleri vardır. Toplum tarafından utangaç, ürkek, yalnız, kendi halinde kişiler olarak tanımlanırlar. Bu bozukluğa eşlik eden sorunlar toplumsal ve mesleki alanlarda ortaya çıkar. İşlerinde yükselemezler ya da çok yavaş yükselirler. Benlik saygısının düşük olması, dışlanmaya duyulan aşırı duyarlılık kişiler arası ilişkileri kısıtladığı için, toplumdan uzak yaşayarak, toplumsal destekten yoksun kalırlar. Ya çok güven duydukları kişilerle ya da yalnız dolaşırlar. Sevgi ve kabul görmek istedikleri için diğer insanlarla ideal bir ilişkileri olduğu düşlerini kurarlar. Az sayıda arkadaşları olduğu için onlara çok bağlanırlar.
Kadınlarda ve erkeklerde eşit oranda görülür. Toplumda %1 oranında görülür. Kültür ve etnik grupların kaçınmayı ve çekinmeyi ne kadar olağan kabul ettiği düşünülerek tanı konmalıdır. Çekingen davranış çoğu zaman bebeklikte ya da çocuklukta utangaçlık ve toplumdan uzaklaşma, yabancı ve yeni durumlardan korkma ile başlayabilir. Yaş ilerledikçe utangaçlık azalacağına, ergenlikte daha fazla utangaç ve çekingen olur. Erişkinlikte ilerleyen yaş ile yatışabilir. Hem çekingen bozukluk hem de bağımlı kişilik bozukluğu bir arada görülebilir. Pekçok kişi çekingen özellik sergileyebilir. Bu özellikler esneklik göstermediği, uyumu bozduğu, süreklilik taşıdığında, mesleki olarak başarıyı engellediğinde, çekingen kişilik bozukluğu tanısı alır.
TEDAVİGenelde psikoterapiden çok yararlanırlar. Terapistlerine güvenirlerse bağlanırlar. Terapistlerinden aldıkları güçle yavaş yavaş dış dünyaya katılırlar. Utangaçlıklarıyla, dışlanma korkuları ve yalnızlıklarıyla, kişiler arası ilişkiler kurma inceliklerini öğrenirler ve bunu terapi odasının dışına çıkarabilirler.
Aşağıdaki belirtilerden en az dördünün varlığı ile birlikte erişkinliğin erken dönemlerinde başlayan yetersizlik duyguları, sosyal acıdan kendini geri çekme ve başkalarınca olumsuz değerlendirilmeye aşırı duyarlı olma, fazla incinme ile seyreden bir kişilik bozukludur.
- Başkaları tarafından kabul görmeme, küçümsenme, eleştirilme, dışlanma endişeleriyle sosyal ilişki gerektiren islerden uzak durma
- Sevilip, sayıldığına kesin inanmadıkça başkalarıyla iletişim kurmak, görüşmek istemez
- Hafife alınıp, dalga geçileceği endişesi ile yakın ilişkilerde rahat davranamaz, bu ilişkilerde tutukluk yasayıp, kendini ve sahip olduklarını ortaya koyamaz
- Başkalarının da bulunduğu iletişim gereken ortamlarda düşünce içerikleri yoğun bir şekilde eleştirilme, dışlanma düşünceleri ile kaplanmıştır
- Hissettikleri yetersizlik duyguları nedeniyle, daha önce karsılaşmadıkları kişilerle ayni ortamda bulunduklarında istedikleri gibi hareket edememelerine, konuşma ve davranışlarında kısıtlılık hissetmelerine yol acar.
- Kişiler kendilerini sosyal acıdan yeteneksiz, renksiz, etkisiz , zayıf veya diğer kişilere göre daha değersiz bireyler olarak görürler.
- Küçük düşüp, mahcup olacakları seklindeki düşünce yapıları nedeniyle kendi baslarına bireysel girişimlerde bulunamaz ve yeni aktivitelere başlamak ya da başkalarına katılmak istemezler.
Utangaç, ürkek, yalnız, kendini gizlemeye çalışan, sesi soluğu çıkmayan, kendini frenleyen kişilerdir. Olağan şeylerden bile bir çok tehlikenin oluşabileceğini düşünüp, hayatlarını alıştıkları ortam ve kişilerle geçirmeye çalışır, "kozaları içinde yasamaya çalışırlar". Korkulu , endişeli ve diken üzerinde gibi olan davranışları başkalarınca alay konusu olabilir. Başkalarına kıyasla toplumdan uzak yasamayı yeğlerler, bu nedenle tanıyanları azdır ve iletişimleri de az olduğundan yeterli destek bulamazlar. Buna rağmen sevgi, saygı, yakınlık görmek ister, mükemmel ilişki hayalleri ile yasarlar.
Beraber görülen bozukluklar:
- Sosyal fobi
- Depresif bozukluklar
- Diğer kişilik bozuklukları (borderline , paranoid, sizoid, sizotipal k. b. )
Kaynaklar:
- DSM IV'den yararlanılarak Bilişsel Psikoloji' nin temel ilkeleri çerçevesinde malii tarafından hazırlanmış
psikoloji. gen. tr - psikiyatrist. net
.jpg)
